انتقاد کردن – چگونه از دیگران انتقاد کنیم؟
انتقاد کردن – چگونه از دیگران انتقاد کنیم؟
درست انتقاد کردن یک مهارت بسیار مهم است که اگر همه افراد یاد بگیرند، تقریبا نیمی از سوءتفاهم‌ها یا مشکلات بین افراد و زوجین برطرف می‌شود. یک ارتباط موثر و موفق زمانی رخ می‌دهد که شما بتوانید در تعاملاتتان باعث پیشرفت خود و طرف مقابل تان بشوید. انتقاد، می‌تواند مخرب یا سازنده باشد. گاهی با وجود سازنده بودن، به درستی بیان نمی‌شود و گاهی هم انتقادهای مخرب در پوششی لطیف، فرد را خرد می‌کند.
باید بدانید که با یک انتقاد بی جا و نادرست، ممکن است یک شخص و آینده او را تحت تاثیر قرار دهید و یا همین بلا سر خودتان بیاید. بنابراین برای آن که کلام شما موثر و سازنده باشد، اصول انتقاد کردن را در ادامه مطلب مطالعه نمایید.
تفاوت انتقاد مخرب و سازنده چیست؟
انتقاد کردن به معنای جدا کردن درستی‌ها و نادرستی‌ها، تحلیل یک رفتار بر اساس ملاک‌های شخصی یا علمی می‌باشد. اما بسیاری از افراد، انتقاد کردن را مساوی با شمردن ویژگی‌های منفی یک فرد می‌دانند در صورتی که انتقاد چیز دیگری است. در انتقاد با تاکید بر ویژگی‌های مثبت، ویژگی‌های منفی را یادآوری شده و برای آن راهکار و راه حلی ارائه می‌شود.
انتقاد مخرب
انتقاد مخرب، انتقادی است که در آن فقط ویژگی‌های منفی طرف مقابل بزرگ می‌شود، هیچ راهکاری برای بهبود ارائه نمی‌شود، حس بد و حقارت در فرد ایجاد می‌کند و حتی ممکن است مسائلی که بیان می‌شود درست هم نباشد.
مثال انتقاد مخرب “تو واقعا دست و پا چلفتی هستی، هیچ کاری رو درست انجام نمیدی حتی نمیتونی یه ظرف بشوری”.
انتقاد سازنده
اما انتقاد سازنده علاوه بر بیان نقاط ضعف به شکلی محترمانه، راه حل‌ها و راهنمایی‌هایی از فردی که در آن زمینه متخصص‌تر است، برای بهبود عملکرد ارائه می‌شود. در این انتقاد، فرد علاوه بر اینکه اشکالات خود را می‌فهمد، انگیزه برای اصلاح و پیشرفت پیدا کرده و با اعتماد به نفس بیشتری در این مسیر حرکت می‌کند.
مثال انتقاد سازنده: “اگه موقع ظرف شستن، ظرف‌ها را با این حالت بگیری ممکنه از دستت لیز بخوره. بهتره که اینطور انجام بدی”.
آداب و اصول انتقاد کردن
برای اینکه بتوانید انتقاد خود را در جهت مثبت و سازنده به کار بگیرید لازم است قبل از هر چیز با آداب و اصول انتقاد کردن آشنا باشید. مهم‌ترین آدابی که هنگام انتقاد کردن باید آن‌ها را رعایت کنید موارد زیر را در بر می‌گیرند.
1- پی بردن به ضرورت انتقاد
قبل از اینکه شروع به انتقاد از کسی بکنید از خود سؤال بپرسید که چرا می‌خواهید این کار را انجام دهید و انتقاد شما چه ضرورتی دارد؟ آیا هدفتان از این کار رشد و پیشرفت طرف مقابل است یا با این کار می‌خواهید عصبانیت و ناراحتی خود را به گونه‌ای تخلیه کنید؟ اندکی مکث پیش از انتقاد کردن، باعث می‌شود هیجان زده عمل نکنید و کنترل بیشتری روی حرف‌های خود داشته باشید.
2- انتخاب زمان مناسب برای انتقاد کردن
یک اصل بسیار مهم در انتقاد کردن این است که زمان درستی را برای این کار انتخاب کنید. انتقاد کردن زمانی که فرد مقابل وضعیت روانی مناسبی ندارد، نه تنها تأثیری نمی‌گذارد بلکه حتی وقتی به بهترین شکل گفته شود نیز به سوءتفاهم می‌انجامد و به احتمال زیاد فرد مقابل آن را نوعی تهدید شخصی برداشت می‌کند. در نتیجه همیشه تلاش کنید موقعیت را به درستی بسنجید و ببینید آیا کسی که می‌خواهید از او انتقاد کنید از نظر روانی آمادگی دارد یا خیر.
3- مطرح کردن انتقاد در فضای خصوصی
انتقاد کردن در جمع زمانی که امکان گفت‌وگوی خصوصی وجود دارد هرگز توصیه نمی‌شود. این کار معمولاً اعتماد به نفس افراد را هدف قرار داده و منجر به تجربه احساسات ناخوشایندی نظیر شرم و خجالت زدگی می‌شود. در نتیجه تلاش کنید در فضایی خصوصی انتقادات خود را مطرح کنید. این کار به طور غیر مستقیم به فرد مقابل نشان می‌دهد که برای او احترام قائلید و قصد تخریب شخصیتش را ندارید و خواهان برقراری ارتباطی موفق و موثر هستید.
چگونه درست انتقاد کنیم؟
انتقاد کردن و مورد انتقاد واقع شدن، یکی از لازمه‌های پیشرفت و موفقیت است. بنابراین، در قدم اول خود را برای پذیرش انتقاد آماده کرده و به آن احترام بگذارید تا بتوانید دیگران را نقد کنید. برای آن که بتوانید بهتر انتقاد کنید تا حرفتان اثر بخش باشد، موارد زیر را در نظر بگیرید.
1.مودب و خوش صحبت باشید
انتقادی که با الفاظ رکیک، صدای بلند و حالت تحقیر آمیز همراه باشد، نه تنها پذیرفته نمی‌شود، بلکه وجهه شما را نیز از بین می‌برد. حتی اگر حرفتان درست‌ترین حرف دنیا باشد. مهربان باشید و با مهربانی نظرات خود را بیان کنید.
2.روی کار تمرکز کنید، نه روی فرد
انتقاد مستقیم از شخصیت یک فرد، احساس بدی به او می‌دهد و هیچ تغییر مثبتی نخواهد کرد. اگر می‌خواهید رفتار اشتباهی را به کسی گوشزد کنید، فقط درباره آن رفتار صحبت کنید و تمام ابعاد شخصیت فرد را زیر سوال نبرید.برای شناخت بیشتر ابعاد شخصیت کلیک کنید.
3.سعی کنید غیر مستقیم انتقاد کنید
هر قدر هم ظرفیت افراد برای انتقاد کردن بالا باشد، باز هم از انتقاد مستقیم می‌رنجند. سعی کنید انتقادات خود را با اشاره‌های کوچک به موضوع شروع کرده و سپس اگر بحث ادامه یافت و طرف مقابل پذیرشش را داشت، نقد را مستقیما ارائه دهید.
4.به کسی نگویید تو اشتباه می‌کنی
در برخی موارد مثل نقد ادبی یا آثار هنری، درست و غلط وجود دارد، اما در بیشتر مواقع اینطور نیست. انتقاد از مسائلی که به سلیقه یا اعتقادات فرد توهین کند، نمی‌تواند سازنده باشد. به جای واژه اشتباه، انتقادات خود را با واژه‌هایی مثل “بهتر است” بیان کنید و سپس دلایل و مستندات خود را ارائه دهید.
5.در انتقاد کردن دانای کل نباشید
همه از کسانی که خود را دانای عالم می‌دانند بدشان می‌آیند. مخصوصا اگر آن فرد مدام در حال انتقاد کردن از شما باشد. بنابراین سعی کنید خود را هم سطح طرف مقابل کرده و از بالا به دیگران نگاه نکنید.
6.نقاط مثبت را نادیده نگیرید
انتقاد سازنده، برای کمک کردن به دیگران است. بنابراین اگر لازم است که انتقاد محکمی داشته باشید، با ارائه نقاط مثبت، ضربات انتقاد را کم کرده تا فرد توان و انگیزه پذیرش را از دست ندهد. اینگونه به روابط اجتماعی شما نیز لطمه وارد نمی‌شود.
7.هنگام انتقاد کردن دستور ندهید، پیشنهاد بدهید
بهتر است انتقادات خود را با پیشنهاد مطرح کنید. جملاتی مثل “من فکر می‌کنم راه بهتری برای این کار است” و یا “اگر بتوانید این کار را به شیوه دیگر انجام دهی بهتر باشد”.
8.خاص باشید
انتقاد، یعنی نکته‌ای که دیگران و خود فرد واقعا نتوانند به آن پی ببرند. گفتن نکات کلی که همه می‌دانند نقد سازنده نیست. جزئیات رفتار را بررسی کرده و آن‌ها را مورد بحث قرار دهید.
9.هنگام انتقاد کردن خود را جای طرف مقابل قرار دهید
قبل از انتقاد کردن، سعی کنید ابتدا خود را در موقعیت طرف مقابل قرار دهید و از زاویه دید او به مسئله نگاه کنید. اگر با خود به این نتیجه رسیدید که شما در آن موقعیت بی نقص هستید، می‌توانید آن را مورد نقد قرار دهید.
10.از چیزی که نمی‌دانید انتقاد نکنید
متاسفانه آفت رفتاری در انتقاد کردن این است که افراد درباره موضوعاتی که هیچ تخصصی در مورد آن ندارند، نظر می‌دهند. بنابراین مهم است که اگر از چیزی انتقاد کردید، نباید در خودتان وجود داشته باشد. مثلا زمانی می‌توانید از شکستن ظرف توسط کسی انتقاد کنید که خودتان در این مورد آمار خیلی بهتری داشته باشید.
11.برای انتقاد کردن غرض شخصی نداشته باشید
از سر لجبازی، حسادت، ناراحتی یا استرس از کسی انتقاد نکنید. این انتقادات، نه تنها کمکی به فرد نمی‌کند، بلکه به خودتان نیز آسیب روحی می‌زند.
12.در زمان انتقاد کردن پیشنهاد جدیدی برای ارائه داشته باشید
گاهی اوقات افراد هنگام انتقاد کردن دائماً در مورد اشتباه بودن کار فرد مقابل توضیح می‌دهند اما هیچ پیشنهادی برای بهبود اوضاع ندارند. انتقاد سازنده همان طور که از نامش پیداست باید به دنبال ساختن و ترمیم کردن باشد. اگر شما هیچ راه حلی برای ارائه ندارید و نمی‌توانید فرد مقابل را راهنمایی کنید که به جای مسیر کنونی به چه مسیری برود؛ انتقادتان مؤثر و سالم نخواهد بود.
13.انتقاد را به صحنه جنگ تبدیل نکنید
برخی افراد انتقاد کردن را صحنه جنگی می‌پندارند که لزوماً یک برنده دارد. در نتیجه این افراد تأکید بسیاری بر درست بودن حرف خود دارند و می‌خواهند طرف مقابل حتماً در موضع تسلیم قرار بگیرد تا همه حرف‌هایشان را بپذیرد. این شرایط مسلما منجر به مقاومت در فرد مقابل شده و از تاثیر گذاری کلامتان می‌کاهد. فراموش نکنید که انتقاد سازنده در بستر گفت و گویی سالم شکل می‌گیرد.
در نتیجه لازم است که هم زمان که انتقاد می‌کنید بتوانید حرف‌های فرد مقابل را بشنوید و بگذارید در نهایت خود تصمیم بگیرد که می‌خواهد چه مسیری را طی کند. طی کردن این مسیر به شکل گیری ارتباطی موثر نیز کمک خواهد کرد.
14.هیچ کسی را با دیگری مقایسه نکنید
یکی از آفت‌های انتقاد مقایسه کردن با دیگران است. این کار باعث می‌شود حرف‌های شما تأثیر خود را از دست بدهند و فرد مقابل احساس کند که او را درک نمی‌کنید یا شرایط او را در نظر نمی‌گیرید. از آنجایی که هرکس موقعیت و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد هنگام انتقاد کردن عملکرد فرد را تنها در مقایسه با خودش بسنجید و پای افراد دیگر را وسط نکشید.
15.در حرف زدن شفاف باشید
هنگام انتقاد کردن بسیار اهمیت دارد که روراست باشید و حرف‌هایتان را به شیوه‌ای واضح و شفاف بیان کنید. در همین راستا تلاش کنید هرگونه کلام دو پهلو که باعث سوءتفاهم می‌شود را کنار بگذارید و از روش‌هایی نظیر طعنه و کنایه زدن برای انتقاد کردن استفاده نکنید. این روش‌ها تنها نشان دهنده خشم درونی شما هستند که به شیوه ناسالمی ابراز می‌شوند.
16.مراقب چاقوی تیز انتقاد باشید!
انتقاد کردن، مثل یک چاقویی است که هم می‌توان با آن کارهای بسیار مفیدی کرد و هم کسی را کشت. ممکن است با انتقادات بی جا و مغرضانه خود، روح یک فرد را بکشید. این مورد در کودکانی که مدام توسط والدینشان مورد انتقاد قرار می‌گیرند، بسیار مشاهده می‌شود.
بنابراین هرگز پیش از آن که به همه ابعاد نقد خود فکر کرده باشید، آن را مطرح نکنید. در صورتی که با انتقادهای خود باعث آرزده خاطر شدن دیگران می‌شوید و روابطتان دچار آسیب شده است، بهتر است از یک مشاور کمک بگیرید.
