نتایج افراط و تفریط در تشویق کودکان
نتایج افراط و تفریط در تشویق کودکان
افراط و تفریط در تشویق کودکان اثر مخربی در تربیت کودک دارد. تشویق و تنبیه از عوامل مهم تربیتی هستند و به کارگیری درست این دو می تواند فرد را به سمت موفقیت سوق دهد. از طرفی راه تربیتی درست راه اعتدال است.
اعتدال در هر کاری به ویژه تربیت فرزند مهم است. رعایت اعتدال در کاربرد تشویق و تنبیه می تواند اثرات مثبتی ایجاد کند. اما اگر همین تشویق و تنبیه از حد میانه عبور کند و کم یا زیاد شود می تواند اثر منفی بگذارد.
به علت پیچیدگی روح انسان، رعایت اصول و ضوابط در تشویق و تنبیه کودک ضروری است. زیرا در غیر این صورت ممکن است تشویق و تنبیه به جای آثار مطلوب، آثار زیان بار در کودک برجای گذارد. این موضوع نسبت به هر کودک نیز متفاوت است. یعنی نمی توان در مورد تمامی کودکان یک شیوه را در نظر داشت.
به همین دلیل لازم است والدین با شناخت بیشتر شخصیت و روحیات کودک خود شیوه تربیتی صحیحی را در نظر بگیرند. مشاوره کودک می تواند در این زمینه بسیار موثر باشد.
افراط و تفریط در تشویق کودکان – تشویق و تنبیه
تشویق به معنی به وجود آوردن شوق، دلگرمی و ایجاد ترغیب در کودک برای انجام کاری است. تشویق را می توان هر گونه رفتار یا عملی دانست که برای خوشایند دیگری انجام می شود. تشویق در واقع نشانه ی اعلام رضایت و پذیرش رفتار دیگری است.
در تعلیم و تربیت، تشویق و تــنبیه کودک به معنای آشنا کردن کودک با رفتار درست و نادرست و شناساندن نتیجه ی عمل درست و عواقب رفتار نادرست به او و در واقع عاملی برای افـزایش مسئولیت پذیری در کودکان است.
روان انسان به احترام و ستایش شدن علاقه دارد و تشویق و ستایش می تواند نیروی محرکه و انگیزه در کودک ایجاد کند. تنبیه نیز به عنوان نیرویی برای جلوگیری از لغزش ها و اشتباهات می تواند عامل مؤثری باشد.
فلسفه ی تشویق و تنبیه ایجاد شوق در افراد درست کار و ایجاد بیداری در افراد متخلف است. بنابراین باید براساس اصولی انجام گیرد تا به اهداف خود برسد و فرایند تــربیت کودک را دچار مشکل نکند. تشویق کردن حالتی ترغیبی دارد و با تحریک رغبت ها و انگیزه های درونی فرد، احتمال تکرار رفتار مطلوبی که مورد توجه دیگران قرار گرفته است را در کودک بیشتر می کند.
نکته ای که بسیار حائز اهمیت و مهم است این است که تشویق اثرات به مراتب بهتری از تنبیه دارد. بنابراین تشویق در اولویت است. زیرا تنبیه با اینکه بازدارنده است اما امیال درونی را تغییر نمی دهد و به اصلاح درونی و تغییر رفتار نمی انجامد.
مادامی که تشویق کار ساز است شایسته نیست که از تنبیه استفاده شود. برخی روان شناسان نسبت تشویق به تنبیه را 80 تا 20 می دانند یعنی در 80 درصد مواقع از تشویق و فقط در 20 درصد مواقع از تنبیه استفاده شود.
افراط و تفریط در تشویق کودکان – انواع تشویق
تشویق می تواند زبانی باشد و با یک جمله ی محبت آمیز انجام شود. نیز می توان از در آغوش گرفتن و نوازش کردن به عنوان تشویق استفاده کرد. نگاه توأم با لبخند، خرید شکلات، اسباب بازی، لباس و گردش نیز نوعی تشویق هستند. اختصاص دادن وقت به کودک نیز نوعی تشویق است. برای مثال می توان زمانی را به بازی یا قـصه گویی برای کودکان گذراند و کودک را مورد توجه و محبت قرارداد.
می توان از برچسب ها یا ستاره ها برای تشویق کودک استفاده نمود. در نوع و شیوه ی تشویق باید سـن تربیت کودک و درک کودک مورد توجه قرار گیرد.
به طور کلی می توان به چهار نوع تشویق اشاره نمود:
افراط و تفریط در تشویق کودکان – چهار نوع تشویق
- تشویق احساسی: تشویق احساسی که شامل تماس چشمی، لبخند زدن، نوازش و بوسیدن و در آغوش گرفتن کودک می شود.
- تشویق کلامی: تشویق کلامی که از مؤثر ترین نوع تشویق هاست و باعث افزایش اعتماد به نفس کودکان و عزت نفس آن ها می گردد.
- تشویق مادی: تشویق مادی که شامل وسایلی می شود که کودک به آن ها علاقه دارد مانند اسباب بازی مناسب کودک، خوراکی، لباس یا حتی پول.
- تشویق تفریحی: پاداش تفریحی یا فعالیتی که در این مورد باید تفریحاتی که کودک از انجامشان لذت می برد مدنظر قرار گیرد. مانند رفتن به پارک یا شهربازی، تماشای تلویزیون یا خوردن یک بستنی. در کنار تشویق اگر والدین نیاز به تنبیه را احساس کنند بهتر است از شیوه ی تحریم استفاده کنند به این معنا که کودک را از چیز های مورد علاقه به مدت محدود محروم کنند. شیوه های دیگر تنبیه به ویژه تنــبیه بدنی علاوه بر این که مؤثر نیست می تواند تأثیر سوء نیز داشته باشد.
تشویق مؤثر چه تشویقی است؟
اگر قرار باشد تشویق یا تنبیه به نتیجه ی مطلوب و مورد انتظار والدین بیانجامد باید در زمان و مکان مناسب انجام شود. بیشتر انسان ها با فکر کردن به موفقیت، انگیزه پیدا می کنند. بنابراین می توان از ایجاد احساس موفقیت در کودک به عنوان نوعی تشویق و نیروی محرکه استفاده نمود. گاهی صرفا گفتن یک جمله یا حتی کلمه ی تشویق آمیز می تواند تأثیری در کودک داشته باشد که نتیجه ی آن غیر قابل وصف است.
حتی کمترین درجه ی قدردانی یعنی تشویق لفظی نیز می تواند باعث تکرار شدن رفتار شایسته ی کودک شود. باید دانست که مؤثر ترین راه تقویت رفتار های مطلوب تشویق است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه نشانه های بی انگیزگی در کودکان کلیک کنید.
تشویق، خستگی و نومیدی را از کودک دور می سازد و او را نسبت به اهدافش امیدوار می سازد. کودک پس از تشویق شدن تصمیم به اصلاح نقاط منفی اخلاقی خود می گیرد و شیوه های غلط رفتاری خود را اصلاح می کند. تــشویق کودکان آن ها را از دو راهی و سردرگمی نجات می دهد و باعث می شود کاری که انجام می دهند را با تلاش و جدیت بیشتر ادامه دهند.
افراط و تفریط در تشویق کودکان – ویژگی های تشویق مؤثر
تشویق مؤثر ویژگی هایی دارد که با رعایت آن ها می توان در تربیت فرزند به بهترین نتایج رسید. برخی از این ویژگی ها در زیر آمده است:
- زمان و مکان مناسب: تشویق مؤثر نیاز به زمان و مکان مناسب دارد. بهترین زمان برای تشویق، دقیقا زمانی است که کودک کار خوب را انجام داده است. فاصله افتادن بین انجام کار خوب و تشویق کردن، تاثیر تــشویق بر کودکان را کاهش می دهد.
- اعتدال: رعایت اعتدال در تشویق مهم ترین نکته در تأثیر گذاری تشویق است.
- تشویق متناسب با رفتار: اگر تشویق متناسب با رفتار و بر مبنای قولی که به کودک داده شده است باشد مؤثر خواهد بود؛ وگرنه ممکن است حتی نتیجه ای معکوس بدهد.
- توجه به علایق کودک: برای ایجاد ترغیب بیشتر در کودک به منظور انجام کار خوب و درست، توجه به علایق و سلایق آن کودک در انتخاب نوع تشویق حائز اهمیت است.
- تمرکز بر رفتار خوب: در تشویق کردن کودک، والدین باید بر رفتار خوب تمرکز کنند و کودک نیز باید متوجه باشد که اگر رفتارش مورد پسند و مقبول نباشد تشویق نمی شود.
- مشخص بودن علت تشویق: کودک باید بداند دقیقا برای انجام چه کاری مورد تشویق قرار گرفته است تا بتواند رفتار خود را بر آن اساس تنظیم نماید. والدین باید در رفــتار با کودک، کاملا شفاف و صادق باشند تا کودک بتواند درک درستی از رفتارها و واکنش های والدین خود داشته باشد.
افراط و تفریط در تشویق کودکان
زمانی که کودکی مورد تشویق قرار می گیرد عزت نفس او تقویت می شود. اما اگر برای کار های معمولی تشویق شود موجب انحراف فکری در او می شود. کودک نسبت به ارزش واقعی دستاورد خود دچار اشتباه می گردد. مسیر تربیت درست از اعتدال و میانه روی می گذرد. به این معنا که برای رسیدن کودک به آرامش و پیمودن درست و صحیح کودکی به سمت موفقیت.
باید تعادلی میان نرمی و شدت یعنی تشویق و تنبیه برقرار باشد. نکته ی قابل تأمل این است که در تشویق نیز مثل هر کار دیگری باید اعتدال رعایت شود. به همان میزان که تفریط ایراد دارد، افراط نیز مشکلاتی به بار می آورد. برای آشنایی بیشتر با دیگر اشتباهات تربیتی والدین کلیک کنید.
افراط و تفریط در تشویق کودکان – از دست دادن خاصیت
اگر تشویق به صورت مکرر و یا برای کارهای معمولی اتفاق بیافتد خاصیت خود را از دست می دهد. افراط و تفریط در تشویق کاملا مضر است. تشویق حتما باید در زمان مناسب و تنها زمانی که کار کودک واقعا لایق تشویق است انجام شود. والدین کــنترل گر معمولا در انجام تنبیه افراط و در تشویق کردن تفریط دارند.
خانواده هایی که آسان گیر نیز هستند هیچ گاه دست به تنبیه کودک نمی زنند و حتی گاهی در انجام تشویق نیز زیاده روی می کنند. تشویق و تنبیه کردن کودک واقعا مسئله ی مهم و در مواردی حتی پیچیده است.گاهی والدین نمی توانند رفتار نادرست کودک خود را اصلاح کنند. زیرا بدون این که متوجه باشند، رفتار نادرست کودک خود را تشویق می کنند.
برای مثال کودکی که با بقیه ی بچه ها بد رفتاری می کند بعد از هر بار انجام این کار توسط پدر یا مادرش سرزنش می شود و یا حتی کتک می خورد. اما ممکن است کودک این سرزنش یا کتک خوردن را به نوعی مورد توجه قرار گرفتن بداند و این مورد توجه قرار گرفتن را به صورت تشویق و پاداش در نظر بگیرد.
تشویق و تنبیه مؤثر یا نامناسب مرز باریکی دارد که والدین باید مهارت های مرتبط با آن را بیاموزند. پیشنهاد می کنیم در این رابطه مقاله تــربیت کودکان بدون تنبیه کردن را مطالعه فرمایید.
اثرات منفی افراط و تفریط در تشویق و تنبیه
کودکانی که مکرر با تشویق رو به رو می شوند به احتمال زیادی دچار غرور و تکبر می گردند. افراط در تشویق موجب دلزدگی، زیاده خواهی و تصور غلط و خــودشیفتگی پنهان در کودک می شود. از طرف دیگر تنبیه انگیزه های درونی را تغییر نمی دهد. بلکه صرفا منجر می شود که کودک آن کار را در مقابل دیگران انجام ندهد.
اما به طور پنهانی همه ی آن کار ها را با شدت بیشتر انجام دهد. تنبیه به دلیل فشار های روانی که برای کودک در بردارد، می تواند در او مشکلات عصبی از جمله استرس، اضطراب، پرخاشگری و عصبانیت ایجاد نماید.
به طور کلی تنبیه آثار هیجانی نامطلوبی بر کودک می گذارد. باعث ایجاد ترس در کودک می شود و ممکن است کودک این ترس را به جنبه های دیگر زندگی خود منتقل کند.
افسردگی، با تنبیه های افراطی
تنبیه های افراطی منجر به ریاکاری، سرکوبی، افسردگی، وســواس فکری عملی و نیز اضطراب در کودک می شود. این اثرات می تواند حتی تا بزرگسالی همراه فرد باشد. افراط در سنجش، کودک را لجباز و ناامید بار می آورد. به طوری که کودک حس می کند قابل اصلاح نیست و ممکن است حتی به تدریج تعادل روانی خود را از دست بدهد.
برای آرام کردن خود به فریبکاری، خرابکاری، فرار از مدرسه یا خانه روی آورد. تفریط در تنبیه یا افراط در تشویق منجر به این می شود که استقلال کودک از بین برود. باعث میشود درک کودک از عدالت، اعتدال و قوانین مخدوش شود.
کودکان در این خانواده ها مسئولیت پذیری را نمی آموزند. برای اهداف خود تلاش نمی کند. یکی از بدترین اثرات تنبیه فیزیکی پـرخاشگری کودکان است. زیرا تنبیه صدمه زدن را توجیه می کند و به کودک می آموزد. که در صورت لزوم می تواند برخورد فیزیکی داشته باشد.
باید ها و نباید های تشویق و تنبیه
- تشویق باید متناسب با رفتار کودک باشد. به این معنا که به کار های کوچک پاداش های بزرگ داده نشود و بالعکس.
- برای تربیت فــرزندان موفق لازم است در نظر داشت که تشویق باید وسیله ی رسیدن به هدف باشد نه خود هدف. چنان چه تشویق هدف قرار بگیرد، فکر و ذهن کودک را مشغول خود کرده و موجب فراموشی هدف اصلی می شود.
- تشویق نباید شکل رشوه به خود بگیرد. که در این صورت اثر مثبت و سازنده ی خود را از دست می دهد.
- تشویق باید هر چند وقت یک بار و برای کارهای برجسته ی کودک اتفاق بیافتد. در غیر این صورت تأثیر خود را از دست خواهد داد.
- کودک باید ناخرسندی والد از تنبیه خود را ببیند. همچنین متوجه شود که چرا والد از رفتار نادرست او ناراحت است.
- کودک باید متوجه شود که والد او را بی قید و شرط دوست دارد. او باید بداند والد برخلاف میل باطنی اش و صرفا جهت اصلاح رفتار او مجبور به تنبیه کودک شده است.
- تنبیه فقط باید عمل کودک را مورد توجه قرار دهد نه شخصیت و تمام وجود او را.
- تنبیه به هیچ عنوان نباید به صورت فیزیکی باشد. زیرا موجب عــزت نفس پایین در کودک می شود و هم منجر به پرخاشگری کودک خواهد شد.
- پدر و مادر و یا دیگر سرپرستان کودک باید در امر تشویق و تنبیه و به طور کلی در سبــک فرزندپروری همراه و هم نظر با هم باشند.
- والدین هیچ گاه نباید رفتاری که به کودک آموزش داده اند نقض کنند. هیچ گذشت یا استثنائی نیز نباید قائل شد.
سخن آخر در باب افراط و تفریط در تشویق کودکان
باید توجه داشت. که در کنار تشویق و تنبیه، رفتار والدین در زندگی روزمره ی خود تأثیر به سزایی در رفتار فرزندشان دارد. بنابراین والدین باید در نظر داشته باشند مرتبا الگوی تــقلید کودکان و نوزادان خود هستند. بنابراین برای یک تربیت مؤثر علاوه بر به کارگیری درست تشویق و تنبیه باید در رفتار و گفتار خویش نیز بازنگری کنند.
همانطور که بیان گردید تشویق همیشه در اولویت است. زیرا درست است که تنبیه به کودک یاد می دهد که چه رفتاری را نشان ندهد. اما رفتار جایگزین را به کودک نمی آموزد. فقط منع کردن از انجام یک کار در تربیت موثر نیست. بلکه کودک نیاز دارد پاسخ جایگزین را بداند.
اصولی که والدین در نوع تشویق و تنبیه خود برای کودکشان دارند می تواند رفتار های درست یا نادرست کودک را در وجودش نهادینه کند. آموزش و اطلاع یافتن از نحوه ی درست به کارگیری تشویق و تنبیه می تواند به یک تربیت مؤثر منجر شود. توصیه می شود والدین برای رسیدن به یک فرزندپروری مؤثر همواره یک روانشناس یا مشاور حرفه ای را در این مسیر در کنار خود داشته باشند.
