اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان – نشانه‌ها، علل و درمان
اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان – نشانه‌ها، علل و درمان
اختلال نافرمانی مقابله ای کودک چه نشانه‌هایی دارد؟ لجبازی، پرخاشگری و مقاومت‌های کودکان در پیروی از والدین مسائلی است که پدر مادرها بسیار با آن‌ها مواجه می‌شوند. رفتارهای لجبازی و نافرمانی کم و بیش در همه کودکان به چشم می‌خورد و خیلی از خانواده‌ها در برخورد با آن‌ها کلافه می‌شوند یا نمی‌دانند چه عکس العملی نشان دهند.
برخی مواقع نافرمانی کودکان بیش از حد طبیعی می‌شود و بر روی ارتباط و کارکردهای زندگی او تأثیر می‌گذارد. برای کمک به این کودکان و آگاهی از برخورد صحیح با آن‌ها بهتر است اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان را بشناسید و با راه‌های بهبود رفتارهای کودک آشنا شوید
درمان این اختلال در کودکان نیاز به دریافت مشاوره کودک دارد و در صورت بی‌توجهی تبدیل به اختلال سلوک و یا شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی می‌شود.
تعریف اختلال نافرمانی در کودکان
اختلال نافرمانی مقابله جویانه نوعی از اختــلالات عصبی رشدی است که به الگویی از رفتارهای خصمانه، لجبازانه، مقاومت و نافرمانی در برابر صاحبان قدرت در کودکان گفته می‌شود که در یک دوره حداقل 6 ماهه صورت می‌گیرد. اما پرخاشگری کودک و این رفتارها بدون نقض جدی قوانین و حقوق دیگران صورت می‌گیرد.
این اختلال به ویژه هنگام رشد و پــرورش مهارت های ارتباطی کودکان بروز پیدا می‌کند. کودکان مبتلا به دنبال نشان دادن قدرت خود و غلبه بر منشأ قدرت هستند.
نشانه‌های اختلال نافرمانی
نشانه‌های اصلی اختلال نافرمانی کودکان عبارت‌اند از:
_این کودکان خیلی زود از کوره در می‌روند و از هر چیز خیلی زودتر عصبانی می‌شوند.
_با بزرگسالان خیلی بحث و جدل می‌کنند و قوانین در خانه را نمی‌پذیرند.
_خیلی زودرنج و حساس هستند و هر چیزی آن‌ها را ناراحت می‌کند. اگر چه زودرنـجی در کودکان شایع است. اما کودکانی که دچار اختلال نافرمانی هستند حساسیت های خاص و شدیدتری دارند.
_گاهی عمدا کارهایی می‌کنند که دیگران را آزرده کنند.
_به خاطر اشتباهات خود دیگران را مقصر می‌دانند و آن‌ها را سرزنش می‌کنند.
_اغلب هنگام ناراحتی و عصبانیت از الفاظ نامناسب و فحش و ناسزا استفاده می‌کنند.
_این کودکان معمولا خشمگین و کینه جو هستند و لجبازی زیادی از خود نشان می‌دهند. در صورت گسترش رفتارها ممکن است نشانه‌های اختلال سلوک را نیز داشته باشند.
تشخیص اختلال نافرمانی مقابله‌ای
در صورتی که نشانه‌های ذکر شده بیش از 6 ماه ادامه پیدا کند و زندگی روزمره، وضعیت تحصیلی و فرایند اجتماعی شدن کودک تحت تأثیر قرار بگیرد و یا مختل شود، تشخیص اختلال نافرمانی مقابله‌ای داده می‌شود. در تشخیص این اختلال ارتباطات کودک با همسالانش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
کودک مبتلا نسبت به همسالان خشم بیش از حد دارد و معمولا کتک‌کاری می‌کند. کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی اغلب موارد دیگری همچون اختلال یادگیری، اختلال کمبود توجه، اختلالات اضــطرابی و یا اختلالات خلقی را تجربه می‌کنند.
علت اختلال نافرمانی مقابله جویانه
بر اساس مطالعات عوامل محیطی در ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای نقش گسترده‌ای دارد. شواهد کمی نقش عوامل ژنتیک را در بروز این اختلال نشان می‌دهد. عوامل زیر در بروز نافرمانی کودکان در خانواده نقش دارد:
عوامل فیزیولوژیکی
وجود برخی نقایص در بخشی‌هایی از مغز امکان بروز اختلالات رفـتاری کودکان را فراهم می‌کند. همچنین عملکرد غیر طبیعی انتقال دهنده‌های عصبی و یا برخی از مواد شیمیایی درون مغز از عوامل بروز چنین اختلالی در افراد است.
زمانی که انتقال دهنده‌های عصبی دچار مشکل شوند، پیام‌ها به درستی به مغز ارسال نمی‌شوند و طی این فرآیند فرد توانایی کنترل خشم و رفتارهای تکانشی خود را از دست می‌دهد. علاوه بر این اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌تواند ژنتیکی باشد.
عوامل محیطی و مربوط به شیوه‌های تربیتی
_محیط زندگی پرتنش
_مشاجره و دعوای والدین
_پرخاشگری والدین و روش‌های تربیتی سختگیرانه والدین
_قانون‌ها و درخواست‌های متناقض والدین یا عدم هماهنگی تربیتی والدین که پیام‌های متناقضی به کودک می‌دهد.
_عدم توجه و محبت کافی و نادیده گرفتن کودک در خانواده.
_تنبیه کودک به طور مکرر بدون توضیح منطقی دلایل تربیتی به کودک.
درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
درمان این اختلال عمدتا متمرکز بر رفتــار درمــانی و آموزش والدین است. بخشی از مداخلات برای بهبود نافرمانی کوکان متمرکز بر خود کودک است. در این روش‌ها آموزش تنظیم هیجانی به کودک داده می‌شود، تا کودک بتواند خشم خود را در موقعیت‌ها مدیریت کرده و پاسخ‌های کنترل شده تری بدهد.
همچنین در رفتار درمانی مهــارت حل مسئله و مهارت‌های اجتماعی به طور کامل به کودکان آموزش داده می‌شود. مهارت حل مسئله به کودک کمک می‌کند تا در هنگام مواجهه با مواردی که دوستشان ندارد و یا برایش مشکل ساز به نحوی مؤثر عمل کند و مجموعه‌ای از رفتارهای مطلوب را جایگزین پرخاشگری و لجبازی کند.
نقش والدین در درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
در مداخلات متمرکز بر والدین عموما بر روی ارتباط والدین با کودک و الگوهای تربیتی والدین کار می‌شود. در این روش‌ها کمک می‌شود تعاملات مثبت والد و کودک افزایش یابد، رفتارهای مطلوب تشویق شود و رفتارهای مشکل ساز با روش‌های مناسب کنترل شود. سن بلوغ نیز یکی از علل بروز چنین رفتارهایی می‌تواند باشد، والدین با رفتار مناسب در سنین بلوغ می‌توانند از ایجاد بحث جلوگیری کنند.
روش قرارداد وابستگی در درمان اختلال نافرمانی مقابله ای
یکی از روش‌های مدیریت رفتار کودک قرارداد وابستگی نام دارد. قرارداد وابستگی به معنای ایجاد قراردادی برای افزایش رفتارهای مطلوب کودکان با پاداش و کاهش رفتار منفی و اصــلاح رفتار کودکان با ایجاد محدودیت است. در این روش به طور خلاصه والدین روش‌های زیر را برای بهبود رفتار کودک به کار می برند:
مشخص کردن رفتارهای هدف
والدین رفتارهای مثبتی که انتظار دارند بیشتر شود و رفتارهای منفی که انتظار دارند کاهش یابد را دقیق و روشن مشخص می‌کنند. می‌توانید با استفاده از مقوا یا تخته‌ای رفتارهای مشخص را نشان دهید. برای کودک کاملا واضح و با دلایل منطقی توضیح دهید که چه رفتارهایی باید بیشتر شود و در ازای آن پاداش می‌گیرد و چه رفتارهایی مشکل ساز است و در مقابل آن محرومیت دریافت می‌کنند.
این کار باعث تــقویت احساسات مثبت در کودک شده و اشتیاق او را برای تکرار رفتارهای مثبت بیشتر می کند. سعی کنید از قانون‌های مبهم و کلی اجتناب کنید. مثلا «باید به حرف من گوش بدی» یا «دختر خوبی باشی» خیلی مبهم است.
مشخص کردن پاداش‌ها و محرومیت‌ها
می‌توانید با خود کودک لیستی از پاداش‌هایی که دوست دارد از کوچکترین تا بزرگ‌ترین را مشخص کنید. و برای کودک مشخص کنید که در مقابل چه رفتار مشخصی چه پاداشی می‌گیرد و در مقابل چه رفتار منفی چه محرومیتی دریافت می‌کند.
می‌توانید برای هر رفتار مثبت کودک نشانه ای کوچک مثل ژتون یا ستاره یا برچسب بدهید و کودک در ازای تعداد مشخص رفتار مثبت پاداشی که مشخص شده را بگیرد. برای مطالعه در خصوص تاثیر تـشویق بر کودکان کلیک کنید.
درست کردن جدول رفتاری
قوانین را برای کودک با جدولی قابل درک که جلوی چشم کودک باشد مشخص کنید. تعداد رفتارهای مثبت و منفی کودک را علامت گذاری کنید. می‌توانید جلوی هر رفتار مثبت ستاره یا برچسبی جذاب بزنید یا به خود کودک اجازه دهید برچسب بزند. قوانین را اجرا کنید و در طول هفته کاهش و افزایش رفتارها را ثبت کنید.
نکته: سعی کنید به طور کلی تعامل مثبت و توجه به کودک را در طول روز بیشتر کنید. به این ترتیب ارتباط بهتری با کودک داشته باشید. بهتر است رفتارهای منفی کوچکی که برای جــلب توجه در کودکان است اما آسیب زا نیست را نادیده بگیرید تا به تدریج کم شود. مشاوره خانواده می‌تواند شما را برای تشخیص نافرمانی و اتخاذ یک رفتار مناسب موقعیت راهنمایی نماید.
سؤالات متداول
تفاوت اختلال سلوک و نافرمانی مقابله ای در چیست؟
اختلال نافرمانی مقابله‌ای شکل خفیفی از اختلال سلوک است و بیشتر در سنین پایین‌تر کودکان بروز پیدا می‌کند. در اختلال سلوک خرابکاری و تخریب اموال خود و یا دیگران، بزهکاری، دروغگویی و قانون شکنی به صورت چشمگیری در کودکان و نوجوانان مبتلا وجود دارد و در پسران بیشتر از دختران بروز پیدا می‌کند.
